Σήμερα θα προσπαθήσω να παρουσιάσω δύο χαρακτηριστικά ποιήματα από την υμνογραφία της ακολουθίας των Φώτων: Ένα τροπάριο από τον ασματικόν κανόνα του υμνογράφου Οσίου Κοσμά επισκόπου του Μαϊουμά, πόλεως Φοινίκης και ένα άλλο από τον Ιαμβικό κανόνα του Οσίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (και τα δύο 8ος αιώνας μ.Χ.).
Το κείμενο και η μετάφραση του πρώτου έχουν ως εξής:
Κείμενο
Νεφέλη ποτέ,
και θάλασσα θείου προεικόνιζε,
Βαπτίσματος το θαύμα,
εν οις ο πριν βαπτίζεται
διεξοδικώς τω Νομοθέτη λαός.
Θάλασσα δε ην
τύπος ύδατος, και νεφέλη του
Πνεύματος
οις τελούμενοι,
Ευλογητός ει κράζομεν,
ο Θεός ο των Πάτερων ημών,
(εβδόμη ωδή, τροπάριο δεύτερον)
Ερμηνεία
Κάποτε η νεφέλη και η θάλασσα προεικόνιζαν το θαυμαστό Μυστήριο του αγίου Βαπτίσματος.
Γιατί σ’ αυτά (νεφέλη και νερό) βαπτίστηκε την παλιά εποχή ο λαός από το νομοθέτη Μωϋσή, διαβαίνοντας τη θάλασσα και επισκιαζόμενος από τη νεφέλη.
Έτσι η θάλασσα στάθηκε ο τύπος του ύδατος του Βαπτίσματος και η νεφέλη του Αγίου Πνεύματος. Μ’ αυτά εμείς οι Χριστιανοί τελειοποιούμενοι αναφωνούμε, ευλογημένος είσαι ο Θεός των Πατέρων μας.
Εδώ ο υμνογράφος συσχετίζει δύο γνωστά συμβάντα της Παλαιάς Διαθήκης με τη Βάπτιση του Χριστού. Το ένα είναι η διάβαση της Ερυθρός Θάλασσας από τον Ισραηλιτικό λαό και το άλλο η Νεφέλη, που καθοδηγούσε μέρα νύχτα τον ίδιο τον λαό στην Έρημο. Φυσικά δεν ήταν «Νεφέλη ύδατος», δηλαδή κοινό σύννεφο βροχής, αλλά «πνευματική νεφέλη».
Ήταν η παρουσία της θείας δόξας προς χάριν του περιούσιου λαού. Ήταν η ίδια η Νεφέλη, που επισκίαζε και κάλυπτε την Κιβωτό της Διαθήκης και τα «Άγια των Αγίων». Και τα δύο αυτά συμβάντα -λέει ο ποιητής- ήταν προτύπωση του τι θα συνέβαινε στη βάπτιση του Χριστού.
Η Ερυθρά Θάλασσα προεικονίζει το νερό του Ιορδάνη και η «Νεφέλη» της Ερήμου του Σινά προεικονίζει το Άγιο Πνεύμα. Όπως τότε έτσι και τώρα στον Ιορδάνη: Έχουμε το νερό που βαπτίζει (και είναι ορατό) και την παρουσία του Αγίου Πνεύματος (την οποίαν ο Πρόδομος είδε σαν περιστέρι) και δρα αόρατα.
Τα δύο αυτά συστατικά, δηλαδή νερό (ύλη) και το Αγιον Πνεύμα, είναι που συντελούν -λέει ο ποιητής- στη σωματική αναγέννηση (ύλη) και πνευματική αναγέννηση (πνεύμα) για κάθε βαπτιζόμενο ανά τους αιώνας.
Ο Άλλος μεγάλος υμνογράφος των Θεοφανείων, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει τα εξής:
Κείμενο
Ανειμένων Πόλοιο παμφαών πτυχών,
Μύστης ορά προς Πατρός εξικνούμενον-
Μένον τε Πνεύμα τω Παναχράντω Λόγω.
Επελθόν ως πέλειαν αφράστω τρόπω,
Δήμοις τε φαίνει, προσδραμείν τω Δεσπότη
(Ωδή έκτη, τροπάριο δεύτερο)
Μετάφραση
Όταν ανοίχθηκαν οι λαμπρότατες πύλες του ουρανού
τότε ο μύστης των ουρανίων (ο Πρόδρομος)
βλέπει να έρχεται από τον Πατέρα
και να μένει στον πανάχραντο Λόγο
το Πνεύμα το Άγιο, που παρουσιάστηκε με
ακατανόητο τρόπο σαν περιστερά
και φανερώνει στους λαούς, ότι ήλθε
για τον Δεσπότη Χριστό.
Στους πέντε αυτούς ιαμβικούς στίχους περικλείεται όλη η φανέρωση Μυστηρίου της Αγίας Τριάδας: Ο Μύστης των ουρανίων μυστηρίων -ο Πρόδρομος- βίωσε κατά τη βάπτιση την Τριαδική αυτή φανέρωση, διότι η φωνή του Γεννήτορα μαρτύρησε την θεότητα του Υιού (Χριστού) και η παρουσία του Αγίου Πνεύματος -που ήλθε από τον Πατέρα και έμεινε στον Υιόν- εβεβαίωνε τα λόγια του Πατρός («Αυτός είναι ο υιός μου ο αγαπητός»). Το δε τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας ήταν ο ίδιος ο Βαπτιζόμενος, ο Χριστός (ο τέλειος Θεός και τέλειος Άνθρωπος).
Η φανέρωση αυτή του Τριαδικού Θεού κατά τη Βάπτιση στον Ιορδάνη είναι ένα από τα σπάνια θαυμαστά και υπερφυσικά γεγονότα, που έχουν συμβεί στην ιστορία αυτού του πλανήτη, που κατοικούμε και λέγεται Γη.
Εδώ ακριβώς έχουμε τη «διαλλαγή των ορατών προς τα αόρατα» (Αγ. Ιππόλυτος), τη γνωστοποίηση, ότι ο Χριστός είναι ο Μεσίας. Τη συνάντηση του άκτιστου φωτός με το κτιστόν φως.
Όπως και στο σπήλαιο της Βηθλεέμ έτσι και εδώ στον Ιορδάνη: Ένας Θεός (ο Χριστός) παρουσιάζεται ο ίδιος με τη θέλησή του ταπεινά και αθόρυβα, αλλά ένα πλήθος από υπερφυσικά γεγονότα γύρω του μαρτυρούν τη Θεότητά του και τη θεϊκή δύναμή του.
Το ερώτημα όμως είναι: Γιατί εβαπτίσθηκε ο Χριστός;
Την απάντηση τη δίνει πάλι σε ένα άλλο Ιαμβικό στίχο ο ίδιος υμνογράφος, Ιωάννης ο Δαμασκηνός:
Ο ολόλαμπρος Λόγος Σταλμένος από το Θεό Πατέρα
ήλθες για να εξαλείψεις
σύρριζα τη σκοτεινή ροπή στο κακό
και τις αμαρτίες των θνητών.
Αλλά (ήλθες) και για να, σύρεις μαζί Σου,
με τη Βάπτισή Σου, Ευλογημένε,
γιούς φωτισμένους, μέσα από τα ρείθρα του Ιορδάνη.
(Ωδή τετάρτη, τροπάριο όγδοο)
Γιάννης Κουτσούκος
Γιάννης Κουτσούκος 
Σχολιάστε